Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam heeft een portret aangekocht van luitenant-admiraal Cornelis Tromp (1629-1691), vervaardigd door Ferdinand Bol. Het bestaan van het portret werd altijd vermoed, maar het werd voor lange tijd verloren gewaand. Het schilderij wordt, nadat het gerestaureerd is, in 2019 in Het Scheepvaartmuseum gepresenteerd. De aankoop van een door Ferdinand Bol geschilderd portret van de admiraal is een belangrijke toevoeging voor zowel de collectie van Het Scheepvaartmuseum als voor de Collectie Nederland.
Een belangrijk onderdeel van het schilderij is de aanwezigheid van een bediende van Afrikaanse herkomst die Tromp een helm aanreikt. Daarmee kan het schilderij in een bredere context geplaatst worden die dat van een portret van een 17e-eeuwse admiraal overstijgt. Het schilderij is nog tot en met zondag 18 februari 2018 te zien in de tentoonstelling 'Ferdinand Bol en Govert Flinck' in het Amsterdam Museum. Dit is de laatste kans om dit schilderij te zien voordat het in 2019 in Het Scheepvaartmuseum getoond wordt. Het portret is aangekocht met steun van het Mondriaan Fonds, De BankGiro Loterij, Het Compagnie Fonds, en de Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum.
Aanwezigheid van een Afrikaanse bediende
Een belangrijk onderdeel van het portret is de aanwezigheid van een Afrikaanse bediende. Vera Carasso, directeur Museale Zaken van Het Scheepvaartmuseum: ’Juist de bediende geeft extra betekenis aan het schilderij. Wij zien niet alleen een portret van een beroemde admiraal, maar door de aanwezigheid van de bediende vormt het een dubbelportret. Al is het niet met die intentie geschilderd. Wie is deze jongen? Woonde hij in huis bij Tromp als een tot slaaf gemaakte huislakei of is hij alleen afgebeeld als statussymbool? Het museum wil hier meer onderzoek naar doen. Voor Het Scheepvaartmuseum is deze historische context van het schilderij van groot belang. Juist in deze tijd waar het debat over 'zeehelden' en het zichtbaar maken van het slavernijverleden aan de orde is.’
Ferdinand Bol, portret van luitenant-admiraal Cornelis Tromp en een onbekende man, circa 1667, olieverf op doek, ongesigneerd en ongedateerd, 148,5 x 131 cm.
Het portret van Cornelis Tromp
Na de beëindiging van de Tweede Engelse Oorlog (1665-1667) lieten Michiel de Ruyter en Cornelis Tromp zich portretteren door Ferdinand Bol. Het portret toont Cornelis Tromp in wapenrusting met op de achtergrond een zeeslag waarin zijn vlaggenschip 'Hollandia' te zien is. Op de tafel op de voorgrond zijn de kenmerkende attributen van een vlagofficier afgebeeld – een zeekaart, graadstok en een globe – een setting die overeenkomt met Bols portret van Michiel de Ruyter, ook in de collectie van Het Scheepvaartmuseum. Deze attributen maken deel uit van de iconografie van het admiraalsportret zoals die in de zeventiende eeuw in de beeldende kunst tot ontwikkeling kwam. De portretten van de admiralen vertellen niet alleen een historisch verhaal over zeeslagen en de persoonlijke rivaliteit tussen beiden, maar ook de iconografische duiding en het kunsthistorische verhaal van Bols portretschilderkunst.
Verloren gewaand schilderij ontdekt in Portugal
Het bestaan van het portret werd altijd vermoed, maar het werd voor lange tijd verloren gewaand. Door de gravure van Lambert Visscher uit 1677, ook in de collectie van Het Scheepvaartmuseum, werd duidelijk dat het gebaseerd is op het portret van Ferdinand Bol. In de gravure wordt hiernaar verwezen (’Ferdinandus Bol ad vivum pinxit’). Eind vorig jaar werd het portret ontdekt bij een particulier in Portugal. Conservator Norbert Middelkoop van het Amsterdam Museum reisde af naar Portugal om het portret te controleren op echtheid en haalde het werk voor de tentoonstelling Bol en Flinck naar Nederland. Het Amsterdam Museum laat weten blij en trots te zijn dat het onbekende schilderij uit Portugal nu in Het Scheepvaartmuseum een permanente plek in Amsterdam krijgt.
