Het Scheepvaartmuseum bezit het oudst bekende exemplaar van een hemelglobe uit 1600. Nederlandse ontdekkingsreizigers hadden kort daarvoor twaalf nieuwe sterrenbeelden opgetekend die zij zagen toen ze voorbij de evenaar het Zuidelijk Halfrond opvoeren. De tekenaar/graveur van de afbeeldingen is Jodocus Hondius (1563 - 1612), een graveur en uitgever uit Amsterdam.
De eerste waterkaarten uit hand van Plancius
In 1595 vertrokken voor het eerst schepen, onder commando van Cornelis de Houtman, uit de Republiek der Verenigde Nederlanden naar Azië, op zoek naar de rijkdom van de Aziatische producten. De stuurlieden aan boord van die schepen waren in de navigatie en de astronomie geïnstrueerd door de bekende predikant en geograaf Petrus Plancius (1552 - 1622). Hij was een autoriteit op het gebied van de navigatie op zee. Zo ontwierp hij zeekaarten en globes. In 1592 verschenen de eerst door hem getekende kaarten van de Aziatische zeeën. De aantekeningen en instructies die hij meegaf waren vakliteratuur voor de ervaren stuurlieden.
Hemelglobe van 35,5 cm doorsnede door Jodocus Hondius (1563 - 1612), Amsterdam, 1600
Sterren wijzen de weg
Plancius had op basis van allerlei Portugese bronnen en andere informatie de route naar Straat Soenda (bij Java) uitgezet. Zijn zeilaanwijzingen waren meest betrouwbaar en praktisch. De stuurlieden kregen van hem de opdracht zoveel mogelijk gegevens te verzamelen van de sterren op het Zuidelijk Halfrond. Dat was nodig voor de goede navigatie, maar ook omdat sterrenkundigen nog niet veel wisten van de sterren zoals die voorbij de evenaar te zien waren. Eén van die stuurlieden was Pieter Dirksz. Keijser. Hij heeft veel sterrenkundige waarnemingen gedaan. Keijser overleefde de reis niet, maar de door hem verzamelde gegevens werden na de terugkeer van de schepen in 1597 aan Plancius gegeven. Plancius ordende daarna de aantekeningen en deelde de sterrenbeelden in herkenbare groepen in. Jodocus Hondius kreeg de opdracht de koperplaten van de globesegmenten te tekenen en te graveren. Hij was het ook die voor de uitgave van deze hemelglobe zorgde. Deze globe is het enig in Nederland bewaarde exemplaar.
Op dit moment staat de hemelglobe in het depot gezien de lichtgevoeligheid van de globe. Wel hebben we op dit moment een prachtige tentoonstelling over navigatie-instrumenten.
