de Canon van Nederland

In Het Scheepvaartmuseum vind je meer informatie over de volgende canonvensters.

de republiek

Aan het einde van de zestiende eeuw maakten de Noordelijke Nederlanden zich los van hun Spaanse koning Filips II. Zij hadden nu geen vorst meer en de Nederlanden riepen zich uit tot een republiek. Tachtig jaar lang werd tegen Spanje gevochten om onafhankelijkheid, een strijd die ook op zee werd uitgevochten. Terwijl op andere plekken in Europa de kerk en de adel aan de macht hadden, trokken in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vooral de kooplieden uit de steden aan de touwtjes. Zij dreven handel tot in alle hoeken van de wereld en droegen zo bij aan een stijgende welvaart en rijkdom van de jonge republiek.

Dit canonvenster komt goed aan bod in de tentoonstelling Republiek aan zee. 

de VOC

In 1602 werd de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) opgericht. Dit bedrijf ontwikkelde zich tot een machtig bedrijf met een monopolie op alle Nederlandse handel in Aziatische wateren, ten oosten van Kaap de Goede Hoop. De schepen van de VOC vervoerden specerijen, porselein, thee, zijde en textiel naar Nederland waar deze producten veel opbrachten. Om winstgevend te blijven verdedigde de VOC zijn monopolie met geweld tegen concurrenten en tegen de plaatselijke bevolking of sloot het alleen voor het bedrijf gunstige handelsvoorwaarden af met handelaren en producenten in Azië.

Aan de steiger van Het Scheepvaartmuseum ligt een replica van het VOC-schip Amsterdam. De Amsterdam is een spiegelretourschip. Dit type schip was het belangrijkste type goederenschip van de VOC. In de 17e en 18e eeuw zeilden deze Oost-Indiëvaarders naar Azië. De reis duurde ongeveer acht maanden. Alle Oost-Indiëvaarders tezamen maakten in twee eeuwen tijd bijna vijfduizend van die reizendergelijke schepen rondvoeren.

Dit canonvenster kun je beleven op verschillende plaatsen in het museum en aan boord van het nagebouwde VOC-schip Amsterdam.  

de grachtengordel

Amsterdam was in de zeventiende eeuw de grootste stad van Nederland en een van de belangrijkste handelscentra in Europa. De werkgelegenheid trok veel nieuwe bewoners en bedrijven aan, waarvoor het stadsbestuur uiteindelijk geen ruimte meer kon vinden binnen de nog middeleeuwse vestingwerken. De stad barstte uit zijn voegen. Een halve ring van nieuwe woonwijken omgeven door grachten werd rondom de overvolle stad gebouwd: de grachtengordel. De grachtengordel is een bijzonder voorbeeld van een geplande stadsuitbreiding in de zeventiende eeuw.

Dit canonvenster is goed zichtbaar op kaarten in de tentoonstelling Cartografie & Curiosa. Het Scheepvaartmuseum zelf is gebouwd op een kunstmatig aangelegd eiland dat onderdeel was van de Vierde Uitleg: de laatste ring van woonwijken die in de zeventiende eeuw werd gebouwd. 

de Atlas Mayor van Blaeu

Door de toenemende wereldhandel kwamen Europese schippers ook op voor hen geheel onbekende delen van de wereld. Bij terugkomst werden hun nieuwe inzichten en ervaringen gepubliceerd door de makers en uitgevers van zee- en landkaarten. Amsterdam groeide in de zeventiende eeuw uit tot een belangrijk centrum van de cartografie. In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was grote vraag naar zowel betrouwbare zeekaarten als naar luxe uitgevoerde wereldkaarten, zoals de Amsterdamse vader en zoon Blaeu die maakten. Hun meest bekende uitgave is de Atlas Maior of de Groote Atlas uit 1662, een verzameling van negen atlassen gemaakt door Joan Blaeu. Deze atlasverzameling is een sprekend voorbeeld van de groeiende kennis van de wereld in het zeventiende-eeuwse Nederland en een hoogtepunt in de geschiedenis van de boekdrukkunst.

Het canonvenster 'de Atlas Mayor van Blaeu komt aan bod in de tentoonstelling 'Cartografie & Curiosa'.

Michiel de Ruyter

Michiel de Ruyter is misschien wel een van de bekendste personen uit de geschiedenis van Nederland. De luitenant-admiraal uit Vlissingen heeft in de drie zeeoorlogen tegen Engeland in de zeventiende eeuw veel zeeslagen gewonnen en was daardoor in zijn tijd al een bekende Nederlander. De Ruyter ontving na de Vierdaagse Zeeslag in 1666 een ridderorde van de Franse koning Lodewijk XIV. Deze ridderorde is te zien naast het portret van Michiel de Ruyter door Dujardin te zien in 'Republiek aan zee'.

Het portret en de ridderorde van Michiel de Ruyter zijn te zien in de tentoonstellingen 'Republiek aan zee'.

slavernij

Lang niet iedereen profiteerde van de welvaart en bloei tijdens de zeventiende eeuw. Sterker nog, grote groepen mensen werden zelfs het slachtoffer van de rijkdom. Langs de kust van Noord- en Zuid-Amerika en in het Caraïbisch gebied verschenen uitgestrekte plantages waar op grote schaal producten voor de Europese markt werden verbouwd. De Europese eigenaren van de plantages zochten goedkope arbeidskrachten en meenden die te vinden in tot slaaf gemaakte Afrikanen die massaal per schip van Afrika naar Amerika werden vervoerd. De tot slaaf gemaakte Afrikanen werden weggerukt uit hun vertrouwde omgeving en gescheiden van hun families om gedwongen te werken op verre plantages aan de andere kant van de oceaan.

Over de schepen die voor de trans-Atlantische slavenhandel werden gebruikt is maar weinig bekend. Het scheepsmodel van D'Keulse Galy van de Middelburgse Commercie Compagnie is een van de zeldzame voorbeelden. Dit achttiende-eeuwse model toont alleen de buitenkant, niet de dekken waarin de gevangen mensen onder zeer slechte omstandigheden opeengepakt zaten.

In de tentoonstelling 'Republiek aan zee' komt de slavernij aan bod met scheepsmodellen, prenten en schilderijen.

Suriname en de Nederlandse Antillen

Suriname en de Nederlandse Antillen werden vier eeuwen lang deels vanuit Nederland bestuurd. Suriname werd in 1975 onafhankelijk, later volgden ook verschillende eilanden van de Nederlandse Antillen. . Eén van de topstukken uit het museum, de Atlas Maior van Blaeu laat zien dat toen de kaart van Suriname halverwege de zeventiende eeuw gemaakt werd er nog niet zoveel over het gebied bekend was. De op linnen geplakte wandkaart in acht bladen van Suriname van Van Heneman, uitgegeven door Gerard Hulst van Keulen, van ongeveer een eeuw later, laat een heel gedetailleerd beeld zien van Suriname met verschillende plantages langs de rivieren en de gebieden waar de marrons hun toevlucht zochten.

Willem I

De Noordelijke Nederlanden waren twee eeuwen een republiek geweest, in een tijd dat koninkrijken de norm waren. Aan het einde van de achttiende eeuw veranderde het gezicht van Europa onder invloed van de Franse Revolutie. In 1795 trokken revolutionaire Franse troepen de grenzen van de Republiek der Verenigde Nederlanden over en vluchtte stadhouder Willem V naar Engeland. Na de revolutionaire tijd met zijn democratische idealen werd Nederland (tot 1830 inclusief het huidige België) een koninkrijk, terwijl in Europa veel landen juist republieken werden! De zoon van stadhouder Willem V werd als Willem I de eerste koning van Nederland.200 jaar geleden gaf koning Willem I de opdracht een koninklijk vaartuig te laten bouwen. In deze tijd waren rijkversierde roeisloepen een 'must have' voor Europese vorsten. Als maritieme natie bij uitstek, paste een koninklijke roeisloep bovendien uitstekend bij Nederland.

Het canonvenster Willem I is goed zichtbaar bij de Koningssloep. 

Op de website van de Canon van Nederland wordt een aantal van deze vensters verder belicht. Meer weten over al die gebeurtenissen, personen en voorwerpen die Nederland hebben gemaakt? Ga naar www.entoen.nu.