Banda & Beyond: episode 1

Historicus Wim Manuhutu en educator Glenda Pattipeilohy gaan in deze eerste aflevering van Het Scheepvaartmuseum: Banda en Beyond in gesprek met onderzoekster Joella van Donkersgoed en taalwetenschapper Aone van Engelenhoven over het manuscript over de geschiedenis van de Banda-eilanden dat in 1922 door M.S. Neirabatie in het Maleis werd geschreven. Historische bronnen geschreven door Bandanezen tijdens van het Nederlandse bewind in Indonesië zijn zeer zeldzaam Het manuscript biedt daarom een aanvullend perspectief op de geschiedenis van de Banda-eilanden. In deze aflevering spreken we met Joella en Aone over het belang van taal, oral history en de vraag wat dit document nu zo bijzonder maakt ten opzichte van bekende (westerse) bronnen.

Taal en culturele context zijn essentieel om de geschiedenis van Banda te begrijpen en het manuscript te duiden. Als het gaat om geschiedenis, zijn we geneigd om kennis te vinden in materie, objecten en geschreven bronnen. Kenmerkend aan de cultuur van de Molukken is juist ook het immateriële karakter: culturele overdracht via verhalen, verzen, liederen en andere vormen waarbij culturele context een grote rol speelt. In de taalwetenschappen wordt dit Intangible heritage (immaterieel erfgoed) genoemd. Op welke manier komt dit tot uiting in het manuscript? 

Biografieën  

Aone van Engelenhoven

Dr. Aone van Engelenhoven is taalwetenschapper, onderzoeker en universitair docent aan het Instituut voor Regiostudies. Met zijn onderzoek richt hij zich op verschillende taalkundige en antropologische taalkwesties in Indonesië, Oost Timor en de Molukken. In het bijzonder orale geschiedenis en het gebruik van (inheemse) talen voor de overdracht van rituele kennis. Aone heeft zelf een Molukse achtergrond met wortels op het eiland Leti. Met Aone's expertise en kennis op het gebied van (bedreigde) Molukse talen, orale vertellingen en tradities, brengt hij in de podcast Banda & Beyond zowel een taalkundig als cultureel perspectief met zich mee.  

Joëlla van Donkersgoed

Het onderzoek naar het manuscript werd gedaan door dr. Joëlla van Donkersgoed, die recentelijk haar promotieonderzoek naar het cultureel erfgoed op de Banda Eilanden heeft afgerond aan de Amerikaanse universiteit Rutgers. Haar onderzoek was gericht om een lokaal perspectief te geven op de historie en het erfgoed van deze eilanden, maar al snel merkte zij dat de geschiedenis altijd vanuit het oogpunt van de Nederlandse kolonisten geschreven is. Sindsdien zet zij zich in voor projecten om de lokale Bandanezen een platform te geven zodat hun visie op de geschiedenis gehoord kan worden. Het breed toegankelijk maken van dit manuscript is een van deze initiatieven, en daarnaast heeft zij samen met een internationale interdisciplinaire werkgroep een online series van gesprekken georganiseerd rondom de geschiedenis en erfgoed van de Banda-eilanden.

Podcasthosts

Wim Manuhutu

Wim Manuhutu  studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, met als specialisatie de geschiedenis van Indonesië en in het bijzonder de geschiedenis van de Molukken. Van 1987 tot 2009 was hij lid van de raad van bestuur van het Moluks Historisch Museum / Museum Maluku, waar hij verantwoordelijk was voor tentoonstellingen, publicaties en onderzoek. Sinds 2009 is Wim Manuhutu via zijn bedrijf Manu2u actief als curator, onderzoeker en moderator op het gebied van erfgoed en diversiteit. Sinds 2019 doceert hij geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Glenda Pattipeilohy

Glenda Pattipeilohy is producent en educator met één missie: collectief bewustzijn creëren over onder-gerepresenteerde kennis en verhalen met als doel meer empathie voor onze medemensen. Haar achtergrond ligt in de Arts & Fashion design en communicatie (BA). Glenda zet kunst en mode in als een manier om kritische gesprekken over duurzaamheid en identiteit op gang te brengen. Zij werkte aan projecten met uiteenlopende ontwerpers, fotografen en stylisten in Nederland, New York en Londen. In 2019 rondde ze de zomerschool Art as Politics aan BAK af. In 2015 studeerde ze af met een multimediale tentoonstelling: The Forgettables. Met dit multidisciplinaire project wil zij mensen bewust maken van onrechtvaardigheid vandaag de dag in de Pacific en West-Papua. Glenda is actief in projecten op het gebied van onderwijs, talentontwikkeling en empowerment voor kinderen en jongvolwassenen. Momenteel is ze educator bij de Fawaka Ondernemersschool. Glenda probeert elk jaar terug te gaan naar de Molukken om haar duurzame empowermentproject voort te zetten dat ze met haar vrienden van Moluccas Coastal Care in Maluku heeft opgezet. #maribaikooo (Let's join) is haar motto. Glenda is als momentproducer en educator verbonden aan het collectief Beyond Walls. 

Rudi Fofid

Rudi Fofid, op de Molukken ook bekend als ‘Opa Rudi’, is poëet, journalist en vredesactivist en werd geboren op Kei in Langgur, Zuidoost-Molukken. Rudi schrijft poëzie en volksverhalen en zet zich actief in voor vrede en jongeren op oa Ambon, de Midden-Molukken en de Kei-Eilanden. Hij richtte onder meer Bengkel Sastra Maluku en Bengkel Sastra Nuhu Evav op. Het MAARIF Instituut Jakarta kende Rudi in 2016 een award toe voor zijn werkzaamheden als vredesactivist en journalist op de Molukken. 

De voorouders Opa Rudi komen uit Banda, en zijn gescheiden geraakt van Banda Eli en Banda Elat. Al 15 generaties lang wonen zij op Kei, in het dorp Ngilngof. De verwanten van Banda Eli en Banda Elat zijn Islamitisch en de familie Fofid is katholiek geworden. De onderlinge banden op Kei zijn sterk en tot op de dag van vandaag altijd onderhouden. In alle afleveringen draagt Rudi Fofid bijzondere op de thematiek geïnspireerde gedichten voor, begeleid op gitaarmuziek van Jane Rahajaän. Lees hieronder het gedicht dat hoort bij de eerste aflevering van de podcast Het Scheepvaartmuseum: Banda & Beyond.

1.    BAHASA PALA

Seribu tahun kami dayung sampan 
Tinggalkan Neira di belakang sejarah
Tetapi karung-karung kenangan kami bawa 
Masih harum pala dan amis darah

Duizend jaar hebben we de boot geroeid
Hebben Neira achtergelaten in de geschiedenis
Maar de zakken met herinneringen hebben we meegebracht
De geur van nootmuskaat en bloed is nog te ruiken.

Kami kuburkan bara amarah 
Pada jiwa biru Laut Banda
Tetapi rindu adalah dendam
Siapa kuat tahan?

We hebben het verlangen naar wraak begraven
In de blauwe ziel van de Banda-zee
Maar het verlangen is als koorts
Wie is er tegen bestand?

Kami hapus air mata di layar berbunga
Kami harus lupa pada segala siksa
Agar anak-cucu kami lahir merdeka
Sebab Lewerani selalu kirim salam

Onze tranen zijn opgedroogd bij het opgestoken zeil
We moeten alle folteringen vergeten 
Zodat onze kinderen en kleindkinderen vrij geboren worden
Omdat Lewerani * ons steeds blijft groeten

Kami sudah sangat jauh berlayar
Perigi Rante sudah keringkan  duka 
Hanya pala masih terus berbunga
Sekalipun tetap merana di jemuran

We zijn al ver gevaren
De bron van Rante heeft onze rouw opgedroogd. 
Alleen de nootmuskaat bloeit nog
En kwijnt tijdens het drogen in de zon

Kami ingin bicara dalam bahasa pala 
Kami ingin bicara dalam bahasa tanah
Sebab dalam jiwa Neira yang sederhana
Dendam itu percuma dan sia-sia saja

We willen spreken in de taal van de nootmuskaat
We willen spreken in de taal van het land
Want in de eenvoudige ziel van Neira
Is wraak zinloos en tevergeefs.

*Oorspronkelijke benaming voor de vulkaan op het eiland Gunung Api.

Banda, 21 Desember 2020 

Tekst: Rudi Fofid

Vertaling: Wim Manuhutu

Beluister alle afleveringen van de podcast Banda & Beyond hier.